هفته گذشته ، عملیات اجرایی فاز ۳ بندر شهید رجایی با حضور رئیس‌جمهور آغاز شد . با توجه به گفته های مسئولین بخش دریایی کشور، با بهره‌برداری این پروژه ، بندر شهید رجایی امکان پهلو دهی کشتی‌هایی با ظرفیت ۱۸ هزار TEU را خواهد داشت . این امر معانی مهم و امیدوارانه‌ای برای جامعه دریایی و اقتصاد کشور خواهد داشت.
با این حال هستند کسانی که می‌خواهند بدانند اجرای این فاز لجستیک دقیقاً با چه هدفی در دستور کار قرارگرفته است. این پرسش به این دلیل اهمیت دارد که نگاهی همه جانبه به توسعه صنعت حمل و نقل دریایی دارد . بهروز فتحی، کارشناس لجستیک، در گفتگو با هفته‌نامه «حمل‌ونقل» این موضوع را بررسی کرد . فتحی البته حرف‌هایی هم درباره حضور زنان در بخش دریایی کشور داشت.
هفته گذشته عملیات توسعه فاز ۳ بندر شهید رجایی آغاز شد. این توسعه بین المللی نقشی بزرگ در توسعه ترانزیت دریایی کشور خواهد داشت . برخی اعتقاددارند که این کار برای رقابت با بنادر حوزه خلیج‌فارس است. این موضوع تا چه اندازه می‌تواند درست باشد؟
باید به این موضوع توجه کرد که مفهوم بندر و بندرداری برای کشورهای عربی حوزه خلیح فارس با مفهوم آن در کشور ما متفاوت است . در کشور ما پهناوری سرزمین و وجود جمعیت بالا نسبت به کشورهای عربی باعث این تفاوت می‌شود.
در نتیجه نمی‌توانیم آنها را مبنای کار خود قرار بدهیم. اگر بخواهیم وضع سرمایه‌گذاری در بنادر خودمان را بررسی کنیم، باید به اقتصاد کشور توجه داشته باشیم. بنادر ما از دیگر بخش‌های اقتصادی جدا نیستند.
بنادر نقش بسیار مهمی در درست انجام شدن پروسه ترابری کالا دارند . در واقع می توان گفت که وضعیت بنادر ما با وضع اقتصاد تفاوت زیادی ندارند ، پس برای مثال اگر در بنادر سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری نمی‌شود، در دیگر بخش‌ها نیز سرمایه‌گذاری نخواهد شد. در نتیجه نمی‌توان بندر را از کشور جدا کرد.
با چنین دیدگاهی باید توسعه فاز ۳ را چگونه دید؟
باید ببینیم از این بندر حمل و نقل بین المللی دریایی چه انتظاری داریم. آیا فقط واردات می‌خواهیم یا اینکه می‌خواهیم بر صادرات هم تمرکز کنیم؟ در حال حاضر بنادر ما به‌خصوص بندر شهید رجایی برای پروسه صادرات طراحی نشده است و مخصوص واردات است.
برای مثال ، اگر بخواهیم مثلاً صادرات پتروشیمی را از بندر شهید رجایی انجام بدهیم ، آبخور اسکله‌های ما کشتی‌های بالاتر از ۱۰ هزار تن را جوابگو نیست ، پس برای مسافت‌های طولانی پاسخگو نیست، برای حوزه خلیج‌فارس یا در نهایت هند مناسب است. اما اگر می‌خواهیم صادرات داشته باشیم، به این معنی که به اروپا، آمریکای جنوبی یا آفریقا صادرات کنیم، این حجم بار صرفه اقتصادی ندارد.
متأسفانه علاوه بر تحریم‌های خارجی، ما دچار یک خودتحریمی هم هستیم. کشور ما از نظر فراورده‌های نفتی توانایی و تجربه بالایی دارد. شرکت‌هایی مانند شرکت نفت هم در مقیاسی بزرگ در حال کار هستند. اگر بخواهیم در بخش ترانزیت کالای صادراتی توسعه داشته باشیم، لازم است بنادرمان هم پاسخگو باشند که متأسفانه نیستند.
پرسش اینجاست که آیا از اساس ما قابلیت رقابت خواهیم داشت؟
بله این امر امکان‌پذیر است ، به این دلیل که ما شرایط ویژه‌ای را دارا هستیم . ما با پانزده کشور همسایه هستیم و از نظر جغرافیایی در نقطه‌ای قرارگرفته‌ایم که می‌شود گفت گذرگاهی برای اروپا و آسیای میانه و جنوب و آسیا هستیم . پس کشور ما پتانسیل فعالیت در حوزه لجستیک و اینکه به‌عنوان های لجستیکی شناخته شود، دارد. اما اگر نگاه ما وارداتی است، ظرفیت فعلی کافی است. البته اگر می‌خواهیم صادرات داشته باشیم، به بخش‌های دیگر هم نیاز داریم.
چه بخش‌هایی؟
لازم است تمام زیرساخت‌ها و بخش های مختلف ترانزیتی و بندری منطبق شوند. برای اینکه بتوانیم بندر صادراتی داشته باشیم ، فاکتور های زیادی درگیر هستند . برای مثال باید فکری برای پس‌کرانه‌ها بکنیم. یعنی به‌جای اینکه صنایع را در سطح کشور پخش‌کنیم، آنها را در اطراف بندر متمرکز کنیم. اگر هم بحث ما حمل و نقل بین المللی است ، می‌تواند دلیلی باشد که بتوانیم کشتی‌های بزرگ را پهلوگیری کنیم تا اقتصادی برخورد کرده باشیم و بازاری را که وجود دارد ، جذب کنیم تا بتوانیم خدمات بهتری به کشورهایی که پهلوگیری می‌کنند ، ارائه دهیم . اگر طرح بزرگ و جامعی داشته باشیم می توان با توجه به برنامه اقتصادی در دیگر بخش‌های کشور وجود دارد ، بنادر خود را توسعه بدهیم.
به‌زعم شما توسعه فاز ۳ چگونه باید دیده شود؟
مسئله اینست که آیا ایجاد اسکله جدید در بندر شهید رجایی با این ظرفیت ، با هدف رقابت با کشورهای عربی عقب نمانیم یا هدف دیگری داریم.
این هم دلیل نمی‌شود که اگر این ظرفیت را ایجاد کردیم ، بار ترانزیتی به سمت ما بیاید . به کارهای بیشتری نیاز داریم. اگر هم هدف ما این باشد که به هاب منطقه تبدیل شویم ، کمی شبهه‌برانگیز است. لازم است بدانیم پشت این توسعه و ایجاد ظرفیت چه فکر و طرحی بوده است و اینکه قرار است در چه مدت این کار به نتیجه برسد. آیا از برنامه ی درستی برای اینکار داریم؟ آیا رقابت برای ارائه تصویری بهتر برای مشتریان و کشتیرانی بوده است یا برای بخش صادرات ؟
می‌خواهم از این موضوع فاصله بگیرم و موضوع دیگری را مطرح کنم . حضور زنان را در فضای دریایی کشور را چگونه می‌بینید؟
در ساز و کار های لجستیک کشور ما بیشتر مردسالاری حاکم است. برای مثال اگر به پایانه کانتینری بندر شهید رجایی بروید ، عملاً با خانم‌ها سروکار ندارید و همه‌چیز دست آقایان می باشد . البته در بخش کشتیرانی، بازاریابی و مذاکره ی اداری خانم‌ها حضور دارند، اما در بخش عملیاتی حضور چندانی ندارند.
فکر می‌کنید این ظرفیت در کشور وجود دارد؟
به نظر من این ظرفیت وجود دارد، اما باید شرایط لازم برای ترانزیت و تجهیز بندر آماده شود. مشکل ما این است که ما در بخش لجستیک مشکل‌داریم . به عبارت دیگر ما مشکل فقدان نگاه یکپارچه داریم. حضور خانم‌ها در بخش لجستیک به دلیل دقت بالای آنها و نظم و انضباطی که دارند ، بسیار مؤثر است . حمل و نقل و پایه های لجستیک به‌شدت نیازمند نظم و انضباط است و این به معنای کاهش هزینه و سرویس‌دهی بهتر است. برای همین هم فکر می‌کنم آنها در این بخش موفق خواهند بود.