(1) وضعیت موجود صادارت و واردات ایران چگونه است؟
در قسمت
صادرات ، بیش از 80% درآمد ارزی کشور، از محل صدور نفت خام و گاز تأمین می شود که
منبعی پایان پذیر است. روند تولید و صادرات نفت ، نه تنها به مسائل اقتصادی، بلکه
تا حدود زیادی به حیات سیاسی کشور پیوند خورده است. عدم سرمایه گذاری اساسی و علمی
در بخش صادرات غیرنفتی و نیز فقدان احساس نیاز و ضرورت برنامه ریزی توسعه صادرات
غیرنفتی ، به دلیل درآمدهای قابل توجه نفت ، مهم ترین عوامل اتکای شدید اقتصاد کشور
به فروش نفت در سالیان پیش از انقلاب را تشکیل می دهند. برنامه کلی این دوره، صدور
هر چه بیشتر نفت و گاز جهت فراهم نمودن امکان مصرف بیشتر کالاهای وارداتی، عنوان
می شود. در سال های پس از انقلاب نیز به دلیل بروز شوک های مثبت و منفی در قیمت
جهانی نفت و نوسانات صدور نفت از کشور (متأثر از وقوع انقلاب اسلامی و محدودیت های
دوران دفاع مقدس)، شاهد نوسان درآمدهای نفتی کشور هستیم.
از جمله
مشخصه های اصلی تجارت خارجی ایران، اتکای شدید آن به صادرات نفت می باشد. از طرف
دیگر واردات و به تبع آن تولید به سبب سهم بالای واردات واسطه ای و سرمایه ای در
واردات کشور به ارز حاصل از صادرات نفت وابستگی زیادی دارد .سهم
صادرات کالاهای غیرنفتی ایران در صادرات جهانی بسیار ناچیز (3/0 درصد)
است. تمرکز صادرات کشور و سهم بالای نفت در صادرات کالایی مبین عدم تنوع کافی و
توسعه نیافتگی ساختار تولید ملی، شکنندگی و آسیب پذیری قابل ملاحظه ای را از
دیدگاه تجاری و تولیدی برای اقتصاد کشور ایجاد کرده است.
عمده‌ترین
اقلام صادراتی کشور براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران در طی سالهای اخیر،
صادرات با ارزش کم است. صادرات محصولات بخش پتروشیمی اعم از پروپان مایع، متانول،
بوتان مایع طی سالهای اخیر افزایش قابل توجهی یافته است. عمده محصولات صادراتی
کشور مواد خام کالاهای واسطه‌ای و فرآوری نشده می باشند و چنانچه صنایع تبدیلی
مرتبط با این محصولات در کشور توسعه یابد ارزش افزوده بسیار بالاتری را نصیب کشور
خواهد نمود ولی این گونه نیست. به عنوان نمونه سنگ آهن، آلومینیوم، روی و مس طی
سالهای اخیر اقلام عمده صادراتی کشور بوده اند که این اقلام نیز عمدتا مواد خام
فرآوری نشده بوده و صادرات آنها ارزش افزوده ای پائینی را در بر دارد. یکی از
شاخصهای نشان دهنده این وضعیت رابطه مبادله بازرگانی است که از تقسیم ارزش یک تن
کالای صادراتی به ارزش یک تن کالای وارداتی به دست میآید که نشان میدهد ارزش
صادرات به واردات به واحد ثابت چقدر است. این رابطه در سالهای اخیر حدود 31/0 بوده
است که عدد پایینی را نشان میدهد.
(2) رابطه تجاری ما با چین
چگونه بوده و به نفع کیست؟
چین یکی از
کشورهای عمده تجاری ما محسوب می‌شود. حال باید ببینیم که کیفیت و کمیت صادارت و
واردات بین ایران و چین چگونه است تا در خصوص توسعه، تحدید یا تغییر روابط تجاری
تصمیم‌گیری نماییم.
آمار زیر
که از سایت رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران برگرفته شده است، تصویری از این رابطه
تجاری را نشان میدهد:
<v:path o:extrusionok="f" gradientshapeok="t" o:connecttype="rect">
<o:lock v:ext="edit" aspectratio="t">
در جدول
زیر تنوع کالهای صادراتی بین ایران و چین مقایسه شده است. همانطور که در جدول نشان
داده شده است، در سال 1393 تنوع کالاهای صادراتی ما به چین 264 قلم بوده است در
حالی که این عدد برای چین 16 برابر ایران یعنی 4310 قلم است. مضافا اینکه نوع
کالاهای صارداتی ما عمدتا مواد اولیه، کشاورزی و خام است در حالی که صادرات چین با
ارزش افزوده بسیار بالا است.
مسئله
صادرات با ارزش افزوده بالا یکی از آرزوهایی است که همیشه در حد برنامه و شعار
باقی مانده است. نگاهی به آمار صادرات و واردات چین اندکی این موضوع را روشن
میکند. در سال 1393، چین با مجموع 5/5 میلیارد تن صادرات به ایران ارزش 12 و هفت
دهم میلیارد دلار رو کسب کرده (معادل با 33 هزار میلیارد تومان) در حالی که صادرات
ایران با 30 میلیارد تن، 9 و سه دهم میلیارد دلار ارزش داشته است (معادل 24 هزار
میلیارد تومان). که در جدول زیر این آمار نشان داده شده است:
همچنین بر
اساس آمار گمرک در 8 سال دولتهای نهم و دهم نزدیک به 40.5 میلیارد دلار کالای چینی
به ایران وارد شده است این در حالیست که در 2 سال اخیر دولت یازدهم 25 میلیارد
دلار کالای چینی وارد شده است که نشان از افزایش شتاب وارادت از چین است. حال سوال
این است که در چنین وضعیتی سفر رئیس جمهور چین و هیئت های تجاری همراه با چه هدفی
دنبال می‌شود؟ آیا قرار است موانع واردات از چین در پی این مذاکرات مرتفع گردد؟!