حمل و نقل هوایی  مطمئن ترین روش حمل و نقل است و برای پیشرفت کشور ایران پرداختن به آن از ضروریات است. در روزگار نو که زمان ارزش فراوانی پیدا کرده است و در کشور وسیعی مانند ایران که فواصل زیادی بین شهر ها وجود دارد‍‍، حمل و نقل هوایی نقش بسیار مهمی را در زمینه ساز و کار حمل و نقل بین المللی در بر دارد. 
حمل و نقل بین المللی به شیوه هوایی شامل بخش های متعددی می شود . حمل و نقل هوایی را می توان در 3 بخش صنعت ، تجارت و خدمات شرکت های حمل و نقل بین المللی بررسی کرد .
امروزه با گسترش و توسعه حمل ‌ونقل هوایی ، جهان به نقش اساسی «روانشناسی هوانوردی» پی برده است ؛ کارهایی که در حوزه ی  ساختاری و فنی هواپیماها در جنگ جهانی دوم و اهمیت قابلیت‌های روانی و ذهنی خلبان ها در کنترل هواپیما باعث شد که حوزه جدیدی به نام «روانشناسی هوانوردی» از‌ سایر بخش‌ها متمایز گردد .

اکرم فیض آبادی در این رابطه می گوید : امروزه با گسترش صنعت حمل‌ونقل هوایی ، جهان به نقش اساسی «روانشناسی هوانوردی» پی برده ؛ تحولات ساختاری و فنی هواپیماها در جنگ جهانی دوم و اهمیت یافتن قابلیت‌های روانی و ذهنی خلبان در کنترل هواپیما باعث شد که حوزه جدیدی به نام «روانشناسی هوانوردی» از‌ سایر بخش‌ها متمایز شود.

روانشناسی هوانوردی را می توان در حوزه های فرآیند شناختی ، تفاوت‌های فردی ، گزینش و آموزش فشار روانی تطابق توانمندی‌های فرد با هواپیما و حرفه ی  پرواز، قابلیت‌های روانی – ذهنی خلبان  بررسی کرد  که این موضوع با فضانوردان، خلبانان ، هدایت‌کنندگان ، خدمه پرواز و مسافران حمل‌ونقل هوایی در ارتباط  است.

لازم به اشاره است که روانشناسی مناسب و طبیعی می‌تواند در ایمنی پرواز نقش بسیار مؤثری داشته باشد ؛ برای مثال آموزش خلبان همیشه پرهزینه بوده و امروزه در قیاس با ارزش هواپیما مساوی است .

در هر صورت اهمیت به سلامتی جسمی و روحی خلبان هواپیما و همچنین کارکنان هواپیمایی ، مهم است و این مسئله تنها برای کاهش هزینه های حمل و نقل هوایی نیست .

درهمین راستا مصاحبه‌ای با  زهرا زیارتی مؤسس انجمن روانشناسی هوانوردی خواهیم داشت .

تأسیس موسسه روانشناسی هوانوردی :

تقریبا از سه سال گذشته کار تاسیس «انجمن روانشناسی هوانوری» بدون حمایت هیچ نهاد و سازمانی شد و اواخر سال 95 ثبت رسمی شد و هم‌اکنون دارای فضایی اختصاصی برای پذیرای عزیزان صنعت هوانوردی می باشد .

این موسسه با اعضای علمی و فنی باتجربه‌  از هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران ،  کپتن سید حسین شوبیری و دکتر علیرضا پیرخائفی  متخصص ژنومیک رفتاری و ... در تعامل می باشد .

و از آنجایی که در چشم‌انداز این موسسه ، بومی‌سازی رشته روانشناسی هوانوردی در ایران با بهره گیری از افراد متخصص این صنعت جزو اهداف مهم در نظر گرفته شده است نیاز است تا متخصصان صنعت حمل و نقل هوایی ما را همراهی کنند.

چه عاملی باعث شد راه‌اندازی موسسه روان‌شناسی هوانوردی در ایران  شد ؟

با توجه به مطالعاتی که از سال 1374 تاکنون در زمینهٔ مسائل اجتماعی-فرهنگی به ویژه (آسیب‌شناسی) داشتم و همچنین موضوع رساله دکتری بنده که درباره بررسی نقش عوامل انسانی در بروز سوانح هوایی و پیشگیری از بروز سوانح و ایمنی هوانوردی است به نقش مهم عوامل پیش آمده توسط انسان در بروز چنین  سوانحی پی بردم .

تعداد متعددی از سوانح هوایی با توجه به شرایط نامطلوب روحی و روانی انسان ها رخ می‌دهد که اگر قبل از حادثه به این موضوع توجه می‌شد  بسیاری از سوانح به این اندازه صدمه جانی نمی داشت. اگر یک خلبان در هنگام هدایت پرواز در شرایط روحی مطلوب باشد می‌تواند در مقابل حوادث عکس‌العمل بهتری نشان دهد.

در واقع این استرس و اضطراب می تواند کارایی سیستم حمل و نقل بین المللی را کاهش داده و همچنین فردی که در چنین فضای پر استرسی مشغول به کار است باید از استاندارد های طبیعی روحی و روانی برخوردار باشد ، زیرا فضای روانی افراد از اهمیت زیادی برخوردار است .

آیا در ایران دانشگاهی برای رشته روانشناسی هوانوردی وجود دارد؟

خیر؛ متأسفانه در کشور به مسئله سلامت روح و روان کارکنان صنعت هوانوردی کم‌توجهی می‌شود و مسئولان صنعت از کنار آن به‌ راحتی عبور می‌کنند.

شاید جالب باشد بدانید که بسیار از کارکنان هواپیمایی برای چکاب‌های ضروری به کلینیک گمرک مراجعه می‌کنند که دارای کمترین امکانات پزشکی است؛ این در حالیست که می‌بایست شان، خدمه و کارکنان صنعت هوانوردی حفظ شود.

این رشته در حال حاضر ، محدود به ۳ دانشگاه است که ۲ دانشگاه در انگلستان و ۱دانشگاه در فلوریداست.

باید متولیان صنعت هوانوردی بخصوص سازمان هواپیمایی کشوری به این نکته توجه داشته باشند که سنگ بنای ارتقاء کیفی و کمی از پیشرفت آموزش و سلامت شکل می‌گیرد و این دو رابطه‌ایی مستقیم و خطی با یکدیگر دارند.

در این مدت بنده با سازمان و نماینده ایران در ایکائو مکاتبه داشتم و خوشبختانه این موضوع در ایکائو مورد تائید قرار گرفت.

در آن نامه به‌وضوح اعلام شد که موضوع عوامل انسانی _ روان‌شناسی در هوانوردی باید با توجه انکس 19 ایکائو مورد توجه جدی قرار بگیرد، چرا که اکنون ایکائو از این موضوع در ایران که موسسه‌ایی در این راستا اقدامات انجام‌ می‌دهد، آگاه شده است.

در این خصوص بنده به وزیر راه و شهرسازی نامه نوشتم و به ‌ضرورت توجه به روانشناسی هوانوردی در صنعت تأکید کردم و جناب آخوندی این موضوع را بسیار مثبت ارزیابی کرد اما متأسفانه در سازمان هواپیمایی کشوری به‌عنوان متولی صنعت هوایی تاکنون به این موضوع توجهی نشده است .

سازمان هواپیمایی باید ایرلاین‌ها را ملزم به گذراندن دوره‌های تخصصی این مهم کند  و در عوض امتیازات و ارتقاء شغلی برای این گروه در نظر بگیرد .

آیا از ایران برای تدریس به کارکنان صنعت هوایی درخواستی داشته‌اید؟

بله، از شرکت‌های حمل و نقل هوایی و ایرلاین‌های مختلف برای آموزش با بنده تماس گرفته شد در همین راستا برای آموزش نیاز به اخذ مجوز موسسه روان‌شناسی هوانوردی بود که خوشبختانه این مهم اتفاق افتاد .

اهالی صنعت هوانوردی باید به این نتیجه برسند که با توجه به فضای پرتنش و استرس‌زا موجود برای مدیریت پرواز ها و همچنین کارکنان صنعت و تجارت حمل و نقل هوایی نیاز به آموزش دارند تا در نهایت به مهم‌ترین موضوع صنعت هوانوردی یعنی «ایمنی» دست پیدا کنیم.

باید نیاز آموزش روانشناسی در صنعت هوانوردی حس شود و تمام کارکنان مورد ارزیابی علم روانشناسی قرار بگیرند چه کادر پرواز و چه کادر زمینی ؛ حتی اهمیت این موضوع به‌ قدری است که باید به مسافران حمل‌ونقل هوایی نیز آموزش داده شود.

اهداف موسسه روانشناسی هوانوردی چیست؟

تشکیل اتحادیه مراکز آموزشی هوانوردی، تأسیس شعبه بین‌المللی هوانوردی توسط ایران تعامل سازنده با مراکز علمی، پژوهشی و دانشگاهی به‌منظور تربیت هوانوردان متخصص ، فراخوان به ایرلاین‌ها بین‌المللی جهت معرفی و دعوت افراد دریافت خدمات ،  ارتباط با ایکائو و یاتا در راستای ایجاد موسسه و کارگروه تخصصی روانشناسی، دریافت ایزوها و گواهی‌نامه‌های بین‌المللی برای استانداردسازی آموزشی ، تائید و تصویب رشته روانشناسی هوانوردی در ایران بخشی از اهداف ما در این انجمن است.

سوال: مهم ترین چالش پیش روی شما چیست؟

توجه دقیق به ساختار آموزشی و پژوهشی ، آماده سازی و فراهم کردن زیرساخت‌ها و امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای رسیدن به این هدف . به طور مثال خلبان‌های ما برای گذراندن کورس‌های خود در کشور های خارجی هزینه فراوانی را متحمل می‌شوند تا بتوانند از سیمولاتور و شبیه‌سازهای  پیشرفته  آموزشی بهره بگیرند . آنالیز ساختمان حرفه ی حمل و نقل هوایی می تواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد .

دانشکده صنعت هواپیمایی کشوری با قدمت چندین ساله متاسفانه در سال‌های اخیر متروکه شده است! واقعا جای دلسوزی فراوان دارد.

این رشته مهم در ایران غریب است و توجه سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها را برای کاربردی کردن آن می‌طلبد؛ وزارت علوم، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت راه و شهرسازی و سازمان هواپیمایی کشوری همگی از متولیان اجرایی شدن این رشته در ایران هستند.

برنامه و چارت‌های آموزش این رشته نوشته شده و همه دروس با سرفصل درس‌های ۳ دانشگاه‌های دیگر در جهان تطبیق داده شده و برای دوره کارشناسی ارشد درحال بارگزاری برای علاقمندان است .